Satranç denildiğinde dolu-boş bütün bilgilerden önce herkesin aklına ilk gelen soru şudur: Satranç bir spor dalı mıdır?
Satranç günümüz dünyasında Olimpik bir spor dalı olarak görülür. Bu olguyu doğrular nitelikte kurulan ‘Federasyonlar¹’ satrancın ‘zekâ sporları’ kategorisi altında bittabi bir spor dalı olduğunu gösterir bizlere.
Genel geçer bilgiler ile zihinlerinizde yersiz bir kalabalık meydana getirmek yerine, bu sorunun cevabını sizler şahsi fikirlerinizle arayın diye ben de ‘şahsi fikirlerimi’ bu sayfaya dökmeye karar verdim.
‘Yahu bizim yaşadığımız dünyada spor niteliği kazanan dallar bellidir ve hepsinin de uğraş halinde bulunulduğu sürece fiziksel bir aktiviteye ve hatta sportif performansa ihtiyacı vardır. Satranç oynarken ‘ardını’ bile hareket ettirmiyorsun. Bu nasıl spor dalı, kafa mı buluyorsun?’ diye düşünmeyin. O benim fikrim değildi. Ben henüz ‘Satranç bir spor dalıdır, aksini iddia edenin tez vurula kellesi!’ demedim. Eğer ben ‘Satranç spor dalıdır.’ ya da ‘Satranç spor dalı değildir.’ dedim diye genel geçer bilgi olarak kabul görecekse fikirlerim, kimse kusura bakmasın, ben bu sorumluluğu zaten alamam. The Queen’s Gambit izleyip her gün toplu taşımada giriş seviye ‘botlarla’ kendine satranç müsabakası ayarlayan değerli arkadaşlarımın arasından bu sorumluluğu alacak varsa benimle iletişime geçmekten hiç çekinmesinler.
Gelin, şimdi konu hakkında yaşanma ihtimali meçhul ufak bir senaryoya göz atalım.
‘Geçen ay içerisinde gittiğimiz sayın doktorumuzun tavsiyesi üzerine kolesterol hastası dedeme spor yaptırmaya başladık. Her gün kahvaltı ve uyku öncesinde, turnuvada il birinciliği olan arkadaşım ile karşı karşıya oturtup satranç oynattım. Ortalama oyun süresini yarım saat kabul edersek, günde dört müsabaka oynayan dedem iki hafta boyunca yaklaşık yirmi sekiz saat ardının üzerinde mağlubiyete maruz kaldı. Artan damar tıkanıklıkları ile hastaneye kaldırılan dedemi ne yazık ki kaybettik. Allah Allah o kadar da spor yaptırdık, damarları neden tıkandı ki?’
Bu senaryoda satranç oyunu herhangi bir spor dalının geldiği anlama tam olarak gelmiyor, eğer hala geldiğini iddia eden varsa dikkat etsin çünkü her an dedesinin ölümüne neden olabilir. Ama satranç oyunun bütün yönleriyle herhangi bir spor dalından uzak olduğunu ne kadar iddia edebiliriz? Bu zamana kadar üzerinde en çok araştırma yapılmış oyunlardan birisi olan satrancın, insan gelişimine sayamayacağımız kadar katkısı vardır. Problem çözme, hızlı okuma, dikkat, hızlı karar verme, hayal gücü, planlı düşünme… Saymaya devam edebilirim bu beni zora sokmaz ama sizin canınızı sıkabilir. Bu yüzden katkılarını saymayı bırakıp konuya hızlı bir geçiş yapıyorum. Satranç gibi oyunlar yüksek seviyede dikkat, odaklanma ve düşünsel enerji gerektirir. E bunları gerektiren spor dalları yok mu? Tabii ki var. Örnek verecek olursak pota altında rakibiyle birebir oynamaya hazırlanan pivot mevkiinde bir basketbolcu, sportif performansın yanında bu saydıklarıma da ihtiyaç duyar. ‘E satranç spor değil demedin mi, şimdi neyi savunuyorsun?’ diye bir soru iletilecek olsaydı bana ‘Ben öyle bir şey söylemedim, karşındaki insana iftira atacak kadar ahlak eğitimi almamış birisiyle iletişimimi daha fazla sürdüremem. İyi günler…’ ya da ‘Ulan o soru öyle mi sorulur? Ben sana soruyor muyum hangi spor dalı ile ilgileniyorsun diye?’ şeklinde cevaplar vermek yerine ‘Ben spor dalı olduğunu söylemedim ama spordan ayrı bir tür olduğunu da iddia etmedim.’ şeklinde cevap verirdim sanırım.
Satranç oyununun yanı sıra günümüzde bilinirliği her gün çığ gibi artan ‘elektronik spor/e-spor’ konusu da en az satranç kadar tartışılmaya başlandı. Kimileri e-spor silsilesini tam anlamıyla spor olarak kabul ederken kimileri de ‘Aynen aynen, evet bence de spor. Elbette, tabii ki.’ diyerek bunu ‘reddediyor’. Ben de e-spor konusunda ‘Kanka e-spor bir spor dalıdır.’ diyerek üzerime koşan birini gördüğümde ‘Evet, tabii ki’ diyerek mükemmel bir vücut çalımı ile ondan sıyrılıyorum.
O kadar ağzımızda ‘satranç şöyle, satranç böyle’ diye geveledik. Eğer sizin kıymetli vaktinize saygı duymuyor olsaydım ‘Hindistan – Orta Asya – Orta Doğu – Avrupa’ şeklinde kronolojik olarak satranç tarihçesinden bahsedebilirdim. Hatta saygısızlık tasını ekmek ile sünnetlermiş gibi Fischer, Kasparov, Karpov, Carlsen gibi GM’lerden (büyük ustalar) de bahsedebilirdim. Bütün bunları bir yana bırakıp satrancın bizim ülkemizdeki konumundan biraz bahsetmek istiyorum. Adını bu sıralar camiada sık sık duyuran Türk büyük ustamız Mustafa Yılmaz, henüz geçtiğimiz günlerde Tata Steel Challengers Turnuvası’ nı on üç oyunda dokuz galibiyet gibi dudak uçuklatan bir performansla ikinci olarak tamamlamayı başardı. Daha önce duymamış olabilirsiniz ama bu öğrendiğiniz zaman tebrik etmemenizi meşrulaştırmaz ne yazık ki. Elinizde hayatınız boyunca hiç işinize yaramayacak bir bilgi olsun istiyorsanız da size şunu sunabilirim: Yine geçtiğimiz günlerde büyük usta Mustafa Yılmaz, katılsa dahi paralar ki ne paralar kazanabileceği turnuva olan Champions Chess Tour Airthings Master Turnuvası’ na çok sevdiği bir arkadaşıyla buluşmaya gittiği için katılmamıştır. Yani şöyle başarılıyız, böyle turnuvalar kazanırız ama bazı şeyleri çok da ciddiye almayız.
Büyük usta Mustafa Yılmaz’ın yanında pek çok isim yıllardır göğsümüzü kabartarak deli deli şahlar çekip deli deli konumlar kazanmayı başarıyorlar. Milli takım oyuncularımızdan Cem Kaan Gökerkan, GM Burak Fırat, GM Emre Can ve en genç Türk GM Vahap Şanal şüphesiz bu isimlerden yalnızca birkaç tanesi.
E artık gördünüz, duydunuz. Kaç tane isim saydık, hepsi de şahlar çekiyorlar matlar yapıyorlar dedik. Bundan sonra sıra sizde topu göğsünüzde yumuşatıp ufak bir araştırma sonucu çok daha başka isimleri telaffuz edip ‘Vay, neler yapmış bu bireyler ya.’ ya da ‘Vay Vahap oyunu şöyle açmış, merkez kareleri böyle tutmuş, şu çapraza böyle bakış atmış, bu çaprazı böyle açmaza almış’ gibi bilgileri edinebilirsiniz.
e4 e5 Fc6 Ac6 Vh5 Af6 Vxf7# bu da çoban matıdır². Kimse bu matı yemesin, yedirmesin. Bilenler, bilmeyenlere; görenler, görmeyenlere anlatsın. Ey benim insan kardeşlerim! Kimse bu matı yemesin.
¹ FIDE: Fédération Internationale des Échecs ( Dünya Satranç Federasyonu)
²https://tr.wikipedia.org/wiki/Çoban_matı
Mehmet İÇÖZ
