SAVAŞ HUKUKU – Çakü Elektronik Dergi

İnsanlar, toplumun düzenini sağlamak ve refah düzeyini yükseltmek için hukuk kuralları oluşturmuşlardır. Bu kurallar zaman içinde yasalarla desteklenip yaşamımızın her alanında kendini göstermiştir. Bu değişim savaş alanına da yansıyıp savaş hukuku olarak ortaya çıkmıştır.

Savaş hukuku iki aşamalıdır: Savaşa girmeden önce ‘jus ad bellum’ savaş sırasında ise ‘jus in bello’ uygulanır.^[1]

Savaş hukukunun nasıl bir ortamda devreye gireceği tartışma konusu olmuştur. Savaşın ilan edilmesini zorunluluk olarak gören Grotius’a göre savaş, zor kullanarak çözülmeye çalışılır. Karşılıklı olduğu sürece hukuksal bir zeminde yapılır. Taraflar savaşı ilan ederek üçüncü kişilere bildirir ve hukuki açıdan gereken yapılır. Grotius savaşın ilan edilmesini, tarafların haklı olup olmamasına bakılmaksızın zorunlu kılmıştır. Bir başka görüşe göre de önemli olan tarafların amaç ve niyetidir. Savaşın ilan edilmemesi bu hukuku etkilemez.^[2]

Tarihçesi bilinenin aksine uluslararası teamüle dayanır. Bu teamül savaş taraflarının uyması gereken kurallardan oluşur. Örneğin mertlik kuralı. Savaş hukukunun sistematik biçimde işlenmesi 1899 yılında Hollanda’nın Lahey şehrinde gerçekleşti. Kara savaşlarını düzenleyen, savaşı komutanın inisiyatifine bırakmayan Lahey Sözleşmeleri’ni Osmanlı 1907 yılında imzaladı. Osmanlı Devleti savaş sırasında hasta ve yaralıları düşünen 1. Cenevre Sözleşmesi’ni 1865 yılında imzaladı. Trablusgarp ve Balkan Savaşlarında imzaladığı sözleşmelere uygun hareket etti. ^[3]

En büyük savaş suçlarından biri olan soykırımı yapan Sırp lider Miloşeviç, Bosna Savaşı sırasında Bosnalı Sırpları silahlandırarak 250.000 kişinin ölümüne sebep olmuştur. 1995 yılında Yugoslavya Savaşı’ nda Srebrenitsa’da 8.000 Müslümanın ölümü için destek vermiştir. BM savaş suçları mahkemesinde yargılanarak Lahey hücresine kapatılmıştır. 2006 yılında ise hücrede ölü bulunmuştur. Bu tür olaylar tarih boyunca karşımıza çıkmıştır.^[4]

Günümüze gelecek olursak ne yazık ki acı bir tablo ile karşı karşıyayız. 24 Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı hâlen devam etmektedir. Rusya uluslararası hukuk kurallarından ‘kuvvet kullanma yasağı’ na uymayarak başlattığı saldırıları alenen savaşa dönüştürdü. Ukraynalı sivillere işkence ettiği görüntüler hukuk çerçevesinde büyük yankı uyandırdı. İlerleyen zamanlarda Ukraynalı askerlerin de kuralları ihlal ettiği görüldü. Mahkemeye taşınan bu olayda hakim, siyasi düşüncelerinin etkisinde kalarak kararı tarafsızlık ilkesine aykırı bir biçimde verdi.

[1] (Savaş hukuku, 2022)

[2] (Doğan, 2023)

[3] (Aslan, 2008; Ata, 2014; Silahlı Çatışma ve Savaş Hukuku, 2022; Turgut, 2023)

[4] (Miloşeviç hücresinde, 2006; Slobodan Milošević, 2023)

Azra YALÇI